Czingiz Ajtmatow - Twarzą w twarz

Zostały mi w domu jeszcze dwa biblioteczne Ajtmatowy z mojego zupełnie prywatnego projektu/wyzwania: Twarzą w twarz i Golgota. W sobotni wieczór wybrałam tę cieńszą czyli właśnie Twarzą w twarz, co nie znaczy, że nie przysporzyła mi ona wzruszeń.
Wygląda na to, że to właśnie był debiut pisarski Ajtmatowa, przy czym ten literacki drobiazg ukazał się najpierw w czasopiśmie w języku kirgiskim - autor studiował wówczas na wyższych kursach literackich w Moskwie (wcześniej ukończył instytut rolniczy i przez 3 lata pracował jako weterynarz - teraz rozumiem, skąd tak dobrze znał się na zwierzętach - to widać w jego powieściach). Swoją drogą, Dżamila też pierwotnie została opublikowana nie po rosyjsku - ale po francusku, na który to język przełożył tę najpiękniejszą powieść o miłości, jak niektórzy ją nazywają, Louis Aragon. W Niemczech miała 37 wydań!

Gdy zaczęłam czytać Twarzą w twarz, poczułam, że temat jest mi znajomy, zaczęłam szperać wśród ostatnio nabytych książek (i filmów!) i okazało się, że nie bez kozery.
Otóż bohaterką powieści jest młoda mężatka Sejde. Niedawno urodziła dziecko i od tej pory śpi czujnie jak ptak. Jakże mi to bliskie! Wyobraźcie sobie, że odkąd urodziła się moja córka, też budzę się na każdy szelest... a minęło już 20 lat!
Sejde mieszka z teściową. Starą, słabą, ledwo zdolną zaopiekować się malcem w czasie, gdy sama Sejde pracuje w polu. W aule już prawie nie ma mężczyzn, wszystkich zabrała wojna. Również Ismaił wyruszył bronić ojczyzny, zanim jeszcze młoda para zdążyła się sobą nacieszyć. Sejde ciągle nie może sobie darować, że nie pożegnała się z nim tak, jak powinna, nie ucałowała, nie uściskała na drogę - wstydziła się okazywania uczuć przy starszych, ona, nowo przybyła do aułu młódka. Potem urodził się synek, Sejde musiała sama myśleć o wszystkim, a przede wszystkim zadbać o pożywienie dla siebie i staruszki-matki męża.

Którejś nocy ktoś ostrożnie zapukał w okno. To Ismaił! Młody człowiek nie chciał ginąć gdzieś w obcej ziemi i zdezerterował z wojska. Ustalają z żoną, że będzie się ukrywał w pieczarze z dala od wsi, a ona będzie go tam odwiedzać nocami i zanosić mu jedzenie. Od czasu do czasu to Ismaił przychodzi nocą do domu, zasłaniają wówczas okna i dobrze zamykają drzwi. Dla Sejde zaczyna się czas wytężonej pracy ponad siły: musi przynosić z daleka chrust dla gotowania pożywienia, pracować w polu, opiekować się dzieckiem i niedołężną staruszka - a cały czas w strachu, żeby nie wydała się obecność męża. Już sobie przetłumaczyła, że to co zrobił, jest słuszne: najważniejsze to uratować swe życie.
Niech sobie będzie dezerterem, niech tam! Mężczyzna sam wie, jak powinien postępować. Przecież Ismaił powiada: "Każdemu drogie własne życie; w tej wojnie tylko ten ocaleje, kto sam zadba o swoją głowę". Nie ja mam go uczyć; widać tak trzeba; nie będę przecież własnymi rękami odrywać go od siebie! Sam mówi: "Niech będzie co chce, nie pójde pod kule. Choć dzień, ale mój - u siebie, w domu. Co mam robić tam na froncie, gdzieś na końcu świata? Ojcowie i dziady nawet we śnie nie widzieli tych krajów... Jak komu, ale mnie to niepotrzebne i nie chcę..." Da Bóg, przezimuje, a z początkiem lata przełęcz będzie dostępna, zbiegniemy do Czatkał, do jego krewnych. "Tam - powiada Ismaił - nikt się nikim nie interesuje, nikt nikogo nie wypytuje..." Tylko przetrwać zimę - w domu mało kukurydzy - aby do wiosny dociągnąć...

Ale do wiosny nie będzie łatwo dotrwać. Jedzenia w aule coraz mniej. Najbliższa sąsiadka Sejde, Totoj, została z trójką malców. Któregoś dnia przychodzi zawiadomienie, że jej mąż zginął bohaterską śmiercią na froncie. Starszyzna uradza, by nic Totoj nie mówić, żeby się nie załamała, w końcu ma pod opieką dzieci. Listonosz unika tych dwóch zagród samotnych kobiet, bo żal mu ciągle mówić, że nie ma dla nich listu. Sejde czuje się w tej sytuacji wyjątkowo podle: ona wszak wie, że mąż żyje. Któregoś dnia ma mdłości i obawia się, czy nie zaszła w ciążę.
Ten właśnie fragment coś mi przypominał. Okazało się, że Żyj i pamiętaj Rasputina. To powieść, ale ostatnio sfilmowana. Tam też dezerter wraca do rodzinnej wsi i żona zachodzi w ciążę, sytuacja nie do pozazdroszczenia, bo mieszka ona u teściów, którzy nic o powrocie syna nie wiedzą...
Tu na szczęście chodziło tylko o jakąś małą niedyspozycję. Sejde ciągnie resztkami sił, oddając resztki pożywienia mężowi, który ciągle domaga się więcej i więcej. Trzyma ją przy życiu jedynie nadzieja na nadejście wiosny i przeprawę przez przełęcz. Ismaił coraz bardziej dziczeje. Ze współczuciem spogląda Sejde w stronę zagrody sąsiadki, której jedyną nadzieją na mleko dla dzieci, na ich przeżycie jest rychłe ocielenie się krowy. I oto którejś nocy krowę ukradziono! Rzecz niesłychana w tej wspólnocie, jaką jest kirgiski auł. Sejde nawet przez myśl nie przejdzie, by podejrzewać Ismaiła... jednak prawda będzie bardzo gorzka. Przyjdzie tym razem stanąć twarzą w twarz ze złem.


Ilustrował przedwcześnie zmarły Ignacy Witz:








Katalog biblioteki krowoderskiej mówi, że w filii na Filareckiej jest jeszcze Matczyne pole, przy ładnej pogodzie pewnie się tam wybiorę i jeszcze dopożyczę, ale więcej książek Ajtmatowa w Krakowie już naprawdę nie ma.


Wyd. PIW Warszawa 1959, wyd.I, 82 strony
W serii z Jednorożcem
Tytuł oryginalny: Licom k licu/ Лицом к лицу
Tłumaczyła: Krystyna Latoniowa
Z biblioteki na Rajskiej
Przeczytałam 16 marca 2013.